Susam Bülten
Ekim 2025 – Sayı 32
Bu sayıda neler var?
-
- Para kime güveniyor? Türkiye’de finansal güvenin merkezi hâlâ kamu bankaları ve yaş ilerledikçe güvenme oranı da artıyor.
- Yapay Zekanın ‘Görünür’ Farkı: Araştırmalar istihdamda, internet gibi önceki büyük teknolojik değişimlere kıyasla daha sert bir kırılma görülmediğini gösteriyor.
|
Abone değilseniz ve gördüklerinizi beğendiyseniz: |
Para Kime Güveniyor?
Türkiye’de finans sisteminin belkemiğini oluşturan ilk 10 banka, toplamda yaklaşık 32 trilyon liralık aktif büyüklüğe ulaşmış durumda. Listenin zirvesinde 6,9 trilyon liralık aktif büyüklüğüyle Ziraat Bankası var; onu VakıfBank (4,6), İş Bankası (4,0) ve Halkbank (3,7) izliyor. Özel bankalar arasında Garanti BBVA (3,2), Akbank (2,8) ve Yapı Kredi (2,8) öne çıkarken; QNB Finansbank, Kuveyt Türk ve DenizBank ilk 10’u tamamlıyor. Toplam aktifin %47’si devlet bankalarının, %30’u yerli özel bankaların, %23’ü ise yabancı sermayeli özel bankaların elinde. Yani Türkiye’de para hâlâ büyük ölçüde kamunun kontrolünde ama özel bankalar da adım adım farkı kapatıyor.
Kaynak: BDDK, son erişim tarihi 9 Ekim 2025.
Türkiye Raporu’nun ekim ayı araştırması da bu tabloyu destekler nitelikte. Veriler, finansal güvenin toplumda hâlâ büyük oranda kamu bankaları etrafında şekillendiğini, özel ve dijital bankaların ise güven alanını yavaş yavaş genişlettiğini gösteriyor.
Kaynak: Türkiye Raporu Araştırmaları, Ekim 2025.
Araştırmaya göre Türkiye’de finansal güvenin merkezi hâlâ kamu bankaları. Katılımcıların ortalama güven puanı kamu bankalarında 5 üzerinden 3, özel Türk bankalarında 2,7, yabancı bankalarda ve yalnızca dijital hizmet veren bankalarda ise 2 seviyesinde. Yani finansal kurumlara güven sıralamasında devlet bankaları açık ara önde, yabancı ve dijital oyuncular ise henüz toplumun güven eşiğini aşabilmiş değil.
Kaynak: Türkiye Raporu Araştırmaları, Ekim 2025.
Yaş kırılımı bu farkı daha belirginleştiriyor. 18–24 yaş grubunda özel ve dijital bankalara duyulan güven görece yüksek seyrederken, yaş ilerledikçe kamu bankalarına güven artıyor. 55 yaş ve üzerindekilerde kamu bankalarına güven en yüksek seviyeye çıkarken, özel ve yabancı bankalara duyulan güven daha sınırlı kalıyor. Bu tablo, finansal güvenin gençlerde görece dağınık, ileri yaş gruparında ise belirgin biçimde devlet kurumlarında toplandığını gösteriyor.
Kaynak: Türkiye Raporu Araştırmaları, Ekim 2025.
Eğitim düzeyine göre dağılım da benzer yönde. İlköğretim mezunları en yüksek güveni kamu bankalarına duyarken, eğitim seviyesi yükseldikçe özel bankalara ve dijital bankacılığa güven oranı artıyor. Ancak genel resim değişmiyor: Türkiye’de finansal güvenin ana adresi hâlâ kamu bankaları. Dijital bankalar gençler ve yüksek eğitimliler arasında kısmi bir karşılık bulsa da henüz yaygın bir güven zemini oluşturabilmiş değiller.
Yapay Zekanın ‘Görünür’ Farkı
Yale Budget Lab ile Brookings’ten bir grup araştırmacının çalışması, Kasım 2022’de ChatGPT’nin hayatımıza girmesinden bu yana istihdamda, önceki büyük teknolojik değişimlere kıyasla daha sert bir kırılma görülmediğini gösteriyor. Resmî işgücü verileri, teknoloji şirketlerinin kullanım ve “YZ’ye maruz kalma” göstergeleriyle birlikte okunduğunda, geniş ölçekli iş kaybını doğrulayan güçlü bir kanıt da çıkmıyor.
Teknolojik Değişimin Farklı Dönemlerinde Mesleki Dağılımdaki Değişimler
Kaynak: The Budget Lab, Evaluating the Impact of AI on the Labor Market, Ekim 2025.
Budget Lab’in izlediği ölçü şu: ChatGPT sonrasındaki ilk 33 ayda mesleklerin toplam içindeki ağırlıkları ne hızla yer değiştiriyor? Bunu anlamak için bugünkü dönemi, internetin yaygınlaştığı ya da akıllı telefonların devreye girdiği dönemlerle aynı andan başlatıp karşılaştırıyorlar. Yukarıdaki grafikte her dalganın başlangıç ayı baz alınmış (örneğin internet için Ocak 1996) ve sonraki her ayda mesleki dağılımın (veya meslek karmasının) bu baza göre ne kadar saptığı izlenmiş.
Ezcümle ‘üretken YZ’nin yayılımı hızlı ama ekonomi geneli istihdam yapısı bir “şok”la değil, kademeli olarak değişiyor – önceki dönüşümlerden bir kopuşu temsil etmiyor. Bu da etkilerin önemsiz olduğu anlamına gelmiyor tabii, yalnızca şu anki verinin, “işgücü bir anda yeniden şekilleniyor” iddiasını desteklemediğini söylüyor.
Ayrıca son yıllara yakından baktığımızda (aşağıdaki grafik), olan bitenin tamamını YZ’nin hanesine yazmak da zor. Mesleki bileşim 2021’de -yani daha ChatGPT vs üretken YZ devreye girmeden– zaten değişmeye başlamıştı; YZ kullanımı hızla yaygınlaşsa da son dönemdeki oynamalar belirgin biçimde artmış görünmüyor. Başka deyişle, gördüğümüz hareket “AI sonrası kırılma”dan çok, zaten yürümekte olan bir yeniden düzenlenmenin devamı..
Kaynak: The Budget Lab, Evaluating the Impact of AI on the Labor Market, Ekim 2025.
Sektörlere Göre Mesleki Dağılımdaki Değişimler
Sektör bazında aynı analiz yapıldığında da tablo çok değişmiyor: YZ’nin etkisi genel ölçekte sınırlı görünüyor. Kasım 2022’den bu yana mesleki dağılımdaki değişim bazı alanlarda ortalamanın üstüne çıkmış durumda: Gazete, sinema/medya, veri işleme gibi alanları kapsayan bilgi sektörü daha büyük bir dönüşüm yaşıyor; onu finansal faaliyetler ile profesyonel/iş hizmetleri izliyor. Yani dönüşüm sektörel ceplerde daha canlı; ancak ekonomi geneline yayılan ani bir kırılma görüntüsü yok.
Kaynak: The Budget Lab, Evaluating the Impact of AI on the Labor Market, Ekim 2025.
Şirket Büyüklüğüne Göre Yapay Zeka Benimseme Oranı
İki haftada önce de bültende yer verdiğimiz firma ölçeğine göre YZ benimseme oranlarını takip etmeye devam ediyoruz. ABD’de şirketlerin YZ kullanımı hâlâ sınırlı ve 50’den fazla çalışanı olan firmalarda son dönemde gerileme eğilimi gösteriyor. Bunu, ABD Nüfus Bürosu’nun iki haftada bir yaklaşık 1,2 milyon firmaya uyguladığı BTOS anketindeki şu sorudan izliyoruz: “Son iki haftada mal veya hizmet üretiminde makine öğrenmesi, doğal dil işleme, sanal ajanlar ya da ses tanıma gibi YZ araçlarını kullandınız mı?” İki haftalık seri ve altı anketlik hareketli ortalama, özellikle orta ve büyük ölçekli şirketlerde benimsemenin zayıf bir plato çizdiğini, hatta aşağı yönlü seyrettiğini gösteriyor.
Kaynak: ABD Nüfus Bürosu, BTOS, Ekim 2025
Bu tablo ve Budget Lab’ın incelemeleri, bazı CEO’ların “üretken YZ işgücünü hızla yeniden tanımlıyor/yerinden ediyor” vb anlatılarıyla pek örtüşmüyor. Pek çok iktisatçı da en azından ekonomi geneli için bu iddiaların abartılı olduğunu düşünüyor. Mesela Daron Acemoğlu’nun işaret ettiği gibi, YZ şirketlerinin daha büyük modeller için gerekli bilgi-işlem kapasitesine yatırımın hızlanması adına teknolojiyi yüksek perdeden pazarlama yönünde doğal bir eğilimi [incentive] var; bu da algıyla ölçülen fiilî benimseme arasındaki makası açıyor…
Susam Dünyasını Keşfet!
Bültenlerin tamamına aşağıdaki butondan ulaşabilirsiniz…
Susam Bülten Nedir?
Her yer veri her yer data. Peki biz ne yapıyoruz?
Anlamanın, katkıda bulunabileceği diğer hedefler bir yana, kendisinin de bir amaç olduğuna inanıyor ve bu yolda ilerlemek istiyoruz. Her hafta yayımlanacak bültenimizde; lahmacun fiyatlarının il il enflasyon karşısındaki seyrinden meclis puan tablolarına (vekillerin performansına dair kapsamlı istatistiklere), dizilerde ve tartışma programlarında (görüntü işleme yöntemleriyle elde ettiğimiz verilerle) ne gördüğümüze, sokaklardaki hurda/eskici hikâyelerine kadar geniş bir yelpazede veriler ve analizler paylaşacağız. Her şeyi bir soru ve dolayısıyla bir araştırma konusu haline getirmeye hazır olan herkesi, bu bültenle aramıza bekliyoruz.
Sıkça Sorulan Sorular:
Adı neden Susam: Çünkü Research İstanbul ofisi Susam Sokak