Susam Bülten
Haziran 2025 – Sayı 17
Bu sayıda neler var?
-
- Servette Crème de la Crème: Dünya genelinde en tepedeki %1’in payı on yıllardır sabit, toplam servetin %42‘sini alıyor; yalnızca bazı bölgeler ve kesimler sıralamada yer değiştiriyor
- Gelir ve Tüketim: Türkiye’de en zengin beşte birlik kesim “İspanyol” gibi yaşarken, en yoksul beşte bir ise “Vietnamlı” düzeyinde geçiniyor
- Yabancı Turistler: 2025’in ilk beş ayında yabancı ziyaretçi sayısı 15 milyon 600 bini geçse de geçen yılın aynı dönemine kıyasla yüzde bir daha az
 |
Bu hafta Bilgi Gibi Bilgi podcastin beşinci bölümünde 90 Milyar Dolar seviyesine gelen e-ticaret üzerine konuştuk Cevabını aradığımız soru şu: Gerçekten 1 günlük teslimata ihtiyaç duyacak kadar acele mi ihtiyaçlarımız? Dinlemek için: Bu hafta aramıza 56 yeni takipçi katıldı! Abone değilseniz ve gördüklerinizi beğendiyseniz: |
Servet Eşitsizliği
Eşitsizlik ‘ne’dir?
İster bi’ apartmandaki komşular arasında ister tüm gezegende bakın, karşımıza çıkan olgu aynı: Servet ve gelirin kişiler / gruplar arasında asimetrik dağılması… Ölçek büyüdükçe kimlerle kıyas yaptığımız anlatıyı değiştiriyor ama kavramı değil…
Eşitsizliği ‘nasıl’ biliriz? Burada iş teknikleşir (ama teknikten ibaret değildir).
Ölçme-biçme süreçleri ise ölçek büyüdükçe kat kat karmaşıklaşır; veri eksiklikleri, para birimi çevrimleri ve gösterge seçimi (gini vb.) yüzünden “ne kadar eşitsiziz?” cevabı yoruma (yani yönteme) açık hâle gelir. Bu zorluğun üstüne bir de küreselleşen üretim zincirleri eklenir. Emek-yoğun süreçler ülkeden ülkeye kaydıkça “kim üretiyor?” ile “kim kazanıyor?” arasındaki coğrafî mesafe büyür; ama gelirin piramidin tepesinde yoğunlaşma eğilimi, yani sermayenin birikim rejimi değişmez. Kısacası asimetrik bölüşümün adresi sürekli yer değiştirir, onu ölçmek giderek daha zahmetli olur, fakat eşitsizliğin ‘mantığı’ sabit kalır.
Aşağıdaki grafikler ise Türkiye’deki eşitsizlik ilişkisine dair birkaç fikir veriyor:
- 2023’te Türkiye’deki en zengin %1’in servet payı, küresel “en zengin %1” ortalamasının yalnızca 6 puan altında; 2004’ten beri ilk kez aradaki fark %10’un altına indi.
- 2004-2022 arasında servet eşitsizliği bakımından ABD’den daha “iyiydik”; 2023’te ibre tersine döndü, Türkiye payını hızla artırarak ABD’nin üstüne çıktı.
- AB tüm dönem boyunca her iki ülkeden de iyi konumda kalırken, dünya ortalaması otuz yıldır neredeyse yerinden oynamadı.
Net Kişisel Servet – En Yüksek %0.1 (1995-2024)
Aşağıdaki grafikte ise bölgelere göre en varlıklı binde birlik kesimlerin toplam servetten aldığı payı görüyoruz.
Kaynak: World Inequality Database
Türkiye’nin Servet Eşitsizliği (1995-2023)
2002-2007 yılları arasında en zengin 1000’de 1’lik dilimde bulunanların toplam servetten aldığı pay giderek azaldı. 2008-2018 arasında ise aynı grubun payı kademeli olarak arttı. 2022 ve 2023’te ise 28 yıllık periyottaki en yüksek artış oranları gerçekleşti. Aynı zamanda 2023 yılında en zengin 1000’de 1’in en zengin 100’de 1 içinde aldığı payın da en yüksek olduğu noktaya ulaştık. 100’de 1’lik dilimin servetinin yarısından fazlasını 1000’de 1’lik dilim oluşturuyor.
Türkiye’de Gelir ve Harcama
Türkiye’de Gelir Eşitsizliği (1987-2023)
1987-92’de en zengin yüzde 1’in millî gelirden aldığı pay, en yoksul yüzde 50’ninkini 10 puandan fazla geçiyordu; 1993-2002’de fark %8-9 bandına indi. 2002-06 arasında ise adeta eridi ve 2007’de kâğıt üzerinde “sıfırlandı.” Ancak bu başlıkta adil görünen tablo gerçekte büyük uçurumu gizliyordu: 2007’de bile yüzde 1’deki ortalama bir kişinin geliri, alt yüzde 50’deki ortalama birinin gelirinin yaklaşık 50 katıydı. 2007’den sonra fark yeniden açılmaya başladı; artış yavaş ama istikrarlı sürdü ve 2023 verileri, gelir eşitsizliği açısından son otuz yılın en olumsuz noktasına gelindiğini gösterdi. Kısacası, “fark kapanıyor” göründüğü dönemde bile gelir piramidi dar değil, yalnızca üst basamakların gölgesini gizliyordu; son on yılda o gölge yeniden büyüdü…
Kaynak: World Inequality Database
“İçimizdeki İspanyollar”
- En alt %20’nin payı (sol eksen) 2007’de toplam pastanın %7,3’üne kadar çıkmışken 2024’te %5,6’ya düştü.
- En üst %20’nin payı aynı dönemde (sağ eksen) %41’den %48’e sıçradı; artışın büyük bölümü 2020 sonrası dönemde gerçekleşti.
- Lacivert sütunlar (en alt %20’lik gelir grubu) ortalamanın belirgin altında: en yoksul kesim bütçesinin çok küçük bir bölümünü eğitim için ayırabiliyor.
- Kırmızı sütunlar (en üst %20) ise ortalamayı keskin biçimde aşıyor; varlıklı haneler, harcama sepetlerinde eğitime üç-dört kat daha fazla pay veriyor.
Yaz geldi, haziran bitiyor bile…Türkiye’nin ana turist akışı Almanya ve Rusya’dan gelmeye devam etse de bu iki pazarda gerileme var.
Milliyetlere Göre Ziyaretçi Sayıları
Kaynak: Turizm Databank
Türkiye’ye Gelen Aylık Toplam Yabancı Ziyaretçiler
Kaynak: Turizm Databank
Susam Bülten Nedir?
Her yer veri her yer data. Peki biz ne yapıyoruz?
Anlamanın, katkıda bulunabileceği diğer hedefler bir yana, kendisinin de bir amaç olduğuna inanıyor ve bu yolda ilerlemek istiyoruz. Her hafta yayımlanacak bültenimizde; lahmacun fiyatlarının il il enflasyon karşısındaki seyrinden meclis puan tablolarına (vekillerin performansına dair kapsamlı istatistiklere), dizilerde ve tartışma programlarında (görüntü işleme yöntemleriyle elde ettiğimiz verilerle) ne gördüğümüze, sokaklardaki hurda/eskici hikâyelerine kadar geniş bir yelpazede veriler ve analizler paylaşacağız. Her şeyi bir soru ve dolayısıyla bir araştırma konusu haline getirmeye hazır olan herkesi, bu bültenle aramıza bekliyoruz.
Sıkça Sorulan Sorular:
Adı neden Susam: Çünkü Research İstanbul ofisi Susam Sokakta.